Search form with results









 
/en/file/show/Images/header-and-footer/header-ispis-srp.png
/en/file/show/Images/header-and-footer/header-podnaslov-srp.png
Razvoj nadrealizma u Srbiji

Nadrealizam se u Srbiji razvija u tri faze: prva, prednadrealistička, pre organizovanja grupe (1922-1929); druga, nadrealistička (1929-1932); treća, postnadrealistička, kada više ne postoji grupa, ali su kod pojedinih autora prisutni nadrealistički elementi.

 

Srpski nadrealizam nastaje u bliskim vezama i paralelno sa nadrealističkim pokretom u Francuskoj, ali razvija sopstvene karakteristike i zauzima značajno mesto u kontekstu evropskog nadrealizma. Mada je započeo kao literarni pokret, nadrealizam se razvio i obuhvatio vizuelne umetnosti, usvajajući elemente iz psihoanalize, filozofije, politike. Polazna tačka nadrealizma bilo je svesno dovođenje u kontakt stvaralačkog postupka i podsvesti. Nadrealisti istražuju nadstvarno, iracionalno, “objektivni slučaj”, čudesno, žele da direktno saopšte sadržaj podsvesti i snova. Da bi adekvatno izrazili sadržinu podsvesti, nadrealisti primenjuju spontano i automatsko stvaranje, što je u skladu sa definicijom koju je Andre Breton dao u Nadrealističkom manifestu 1924. godine, koja insistira na podsvesti, automatizmu i antiestetizmu. Prema Bretonu nadrealizam je: “Čist psihički automatizam kojim se želi da izrazi, bilo usmeno, bilo pismeno, bilo na ma koji drugi način, stvarno delovanje misli. Diktat misli, uz odsustvo svake konrole koju bi vršio razum, izvan svake esteteske ili moralne preokupacije.” Dok je francuski nadrealizam nastao kao svojevrsni nastavak dadaizma, u Srbiji se ovaj pokret razvija autohtono, ne kao logičan nastavak dotadašnjeg razvoja, već kao rezultat aktivnosti mladih autora da ostvare ideje bliske tadašnjem vremenu. Nagoveštaji novih stremljenja javljaju se u godinama posle završetka Prvog svetskog rata, tako da aktivnosti nadrealističke grupe u Srbiji mogu da se prate između 1922. i 1932. godine.

Razvojna linija nadrealizma u Srbiji se može posmatrati kroz tri faze: prva, prednadrealistička, pre organizovanja grupe (1922-1929); druga, nadrealistička (1929-1932); treća, postnadrealistička, kada grupe više nema, ali su nadrealistički odjeci kod pojedinih autora još uvek veoma prisutni. Prvi Bretonovi tekstovi objavljeni su u Srbiji 1922. godine u časopisu Putevi, u kome, između ostalih, sarađuju Aleksandar Vučo, Milan Dedinac, Dušan Matić, Marko Ristić. Naredna publikacija koja donosi tekstove o nadrealizmu su Svedočanstva, čiji su pokretači 1924. godine Rastko Petrović, Milan Dedinac, Marko Ristić, Mladen Dimitrijević, Dušan Matić, Aleksandar Vučo. Ovi autori, izuzev Rastka Petrovića, evoluiraju dalje ka nadrealizmu.

Između 1924. i 1930. godine, dok se razvoj nadrealizma u Parizu raznovrsno manifestuje, u Beogradu je ovaj period obeležen malim brojem manifestacija. Izlazi nekoliko knjiga stihova ili proze, među kojima su Javna ptica Milana Dedinca, Bez mere Marka Ristića, Koren vida Aleksandra Vuča, retke pojave po časopisima i novinama, zajednički nastup u listu Savremeni pregled, nekoliko antiliterarnih ispada, i izvan ove grupe časopis Večnost i zbirka Mrtve rukavice Rista Ratkovića.

Krajem 1929. godine, pomenutim autorima se pridružuju trojica saradnika časopisa Tragovi, Đorđe Jovanović, Đorđe Kostić i Oskar Davičo, koji predlažu pokretanje časopisa u kome bi se ispoljio zajednički aktivitet. Grupi se priključuju i Koča Popović, Vane Živadinović-Bor i jedini školovani slikar među njima Radojica Živanović Noe. Osnivački sastanak održan je 30. novembra 1929, u stanu Aleksandra Vuča, u Beogradu, u ulici Kneginje Ljubice broj 1 (Zmaj Jovina 1). Sastanku nisu prisustvovali, ali su dali saglasnost sa osnivanjem grupe Koča Popović i Milan Dedinac, koji su se tada nalazili u Parizu. Na sastanku se razgovaralo o formiranju beogradske nadrealističke grupe i pokretanju publikacije. U aprilu 1930. godine, nadrealisti polemički istupaju u dnevnom beogradskom listu Politika,  najavljuju zajedničku publikaciju, navode imena trinaestorice nadrealista i definišu nadrealizam. Kao glasilo pokreta, u maju 1930. godine publikovan je almanah Nemoguće - L'Impossible, koji na ideološkom, poetskom i moralnom planu afirmiše revolucionarne tendencije grupe. Almanah na samom početku objavljuje programsku izjavu, koji je potpisalo trinaestoro osnivača pokreta. Druga zajednička publikacija, putem koje nadrealistička grupa iznosi svoje stavove, bio je časopis Nadrealizam danas i ovde, čija tri broja izlaze tokom 1931-1932. godine.

Trinaestorica potpisnika manifesta su: Aleksandar Vučo, Oskar Davičo, Milan Dedinac, Mladen Dimitrijević (pseudonim Dimitrija Dedinca), Vane Živadinović Bor, Radojica Živanović Noe, Đorđe Jovanović, Đorđe Kostić, Dušan Matić, Branko Milovanović, Koča Popović, Petar Popović i Marko Ristić. Pojedini autori, iako nisu formalni članovi grupe, bliski su duhu nadrealističkih shvatanja, kao što su Nikola Vučo, Salmon Moni de Buli (Monny de Boully), Risto Ratković, Ljubiša Jocić, Slobodan Kušić, Zvezdan Vujadinović, Dušan Duda Timotijević, Rade Stojanović, kao i Ševa Ristić (Jelica Živadinović) i Julijana Lula Vučo.

Pripadnici srpskog nadrealističkog pokreta ističu da je za njih pre svega važan moralni revolt, tako da odbijaju građanski sistem vrednosti i podelu na umetničke rodove, a zastupaju kolektivan i individualni rad. Kao kolektivni vid stvaralaštva nastaju publikacije Nemoguće - L'Impossible i Nadrealizam danas i ovde, zajednički pišu tekstove, učestvuju u umetničkoj igri cadavre exquis, stvaraju kolaže, asamblaže, objekte, učestvuju u anketama. Individualni aktivitet takođe se ispoljava kroz prevazilaženje granica različitih medija, tako da pripadnici beogradske nadrealističke grupe realizuju tekstove i vizuelna ostvarenja, a osim tradicionalnih medija, crteža i poneke sačuvane slike, koriste tada nove medije kao što su kolaži, dekalkomanije, fotografije, fotogrami, asamblaži.

Srpski nadrealizam nastaje paralelno sa francuskim, i u stalnom kontaktu sa francuskim krugom nadrealista. Saradnja se odvija putem prepiske, ličnim kontaktima, a prilozi francuskih nadrealista se objavljuju u srpskim publikacijama. Saradnici iz Francuske su: Andre Breton (André Breton), Pol Elijar (Paul Éluard), Benžamen Pere (Benjamin Péret), Luj Aragon (Louis Aragon), Rene Šar (René Char), Andre Tirion (André Thirion),  Salvador Dali (Salvador Dalí), Rene Krevel (René Crevel), Maks Ernst (Max Ernst), Iv Tangi (Yves Tanguy), Tristan Cara (Tristan Tzara), Alberto Đakometi (Alberto Giacometti), Huan Miro (Joan Mirò). Takođe, francuski nadrealistički časopisi donose priloge naših nadrealista i informacije o beogradskoj grupi. Prvi broj časopisa Le Surréalisme au service de la Révolution (Nadrealizam u službi revolucije) 1930. godine objavljuje tekst o osnivanju beogradske grupe i njihovom manifestu.

Nadrealizam se ispoljavao na različitim planovima, ne želeći da bude samo još jedan umetnički pokret. Nadrealisti su bili angažovani na ideološkom planu i insistiraju na tome da je umetnost samo polazna tačka jednog moralnog procesa. U duhu takvih stremljenja, u Francuskoj u julu 1930. godine izlazi časopis Le surréalisme au service de la Révolution (Nadrealizam u službi revolucije), kao ispoljavanje socijalnih preokupacija nadrealizma. Beogradska grupa, u oblasti socijalne akcije svoje opredeljenje počinje da manifestuje objavljivanjem publikacije Pozicija nadrealizma u januaru 1931. godine. Ideološko polazište nadrealizma blisko je dijalektičkom materijalizmu, a kritika je uperena protiv celokupne buržoaske ideologije i misli.

Objavljivanje trećeg broja časopisa Nadrealizam danas i ovde, juna 1932. godine, označava poslednju tačku kolektivnog nadrealističkog aktiviteta u Srbiji. Pripadnici pokreta se razilaze, neki od njih postaju članovi Komunističke partije, zbog revulucionarnih aktivnosti uhapšeni su ili poslati na izdržavanje zatvorskih kazni Oskar Davičo, Đorđe Kostić, Đorđe Jovanović, Koča Popović, neki od njih prilaze pokretu socijalne literature i umetnosti, Radojica Živanović Noe je bio među osnivačima umetničke grupe Život (1934) koja je prihvatila ideologiju socijalističkog realizma, dok pojedini autori nastavljaju sa individualnim radom u duhu nadrealizma.